18+
Президент Владимир Путин РФ Бырабыыталыстыбатыгар
сокуон барылын 2015 сыл сэтинньи 15 күнүгэр Госдума көрүүтүгэр киллэрэллэригэр сорудахтаата.
РоссияолохтоохторугарУһукИлиҥҥирегионнаргасирибосхотүҥэтиисокуона 2016 сылотыйын 1 күнүттэнкиириэхтээх. Олиннинэсириылыанбаҕалаахкиһисудаарыстыбаннайрегистрация, кадаструоннакартографияфедеральнайдааҕысулууспатынсайтыгарсайаапкатыналтынньы 1 күнүттэнтүһэриэхтээҕэ. Итиэрээрибубыһаарыыалтынньы 15-гэрдиэриуһатыллыбыта. Аныбилигинсайаапканыхомуйуусокуонылыллыбытынэрэкэннэсаҕаланарбуолла.
Билигин да ыйытыы элбэх
Дьокуускайкуоракка “Сир” уопсастыбаннайхамсааһынтэриллэн, улуустарынанкэпсиир, өйдөтөруоннабыһаарарүлэтинсалгыыр.
Холобур, хамсааһын Горнай улууһугар нэһилиэнньэни кытта көрсүһүүтүгэр биллибитинэн, улуус үрдүнэн 5600 сир учаастага баар эбит буоллаҕына, 71%-на докумуона суох. Ол үрдүнэн “Сирдэр” Бэрдьигэстээх, Мытаах, Маҕарас нэһилиэктэригэр тэрийбит көрсүһүүлэригэр дьон кэлиитэ мөлтөх. Сорохтор бу туох-ханнык сокуон киирэн эрэрин ситэ билбэттэриттэн, өйдөөбөттөрүттэн маннык сыһыан баар буолуон сөп курдук.
Оттон Үөһээ Бүлүүгэ улууска Ытык кэрэ сирдэр аҕыйаҕа суохтара этилиннэ. Улуус мунньаҕын Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Семен Михалев: «Аһаҕас сирдэри “Муниципальнай Ытык кэрэ Сирдэр» диэн статустаан, паарка зонатыгар киллэрдэхпитинэ?” диэн ыйытыытын дьон сэргээтэ эрээри, «Паарка зоналарын Россия билиммэт» диэн харда этилиннэ.
Дьокуускай куоракка буолбут мунньахха бу сокуон саха норуотун долгутара оруннааҕа этилиннэ. Хас биирдии төрүт олохтоох дьон сирдээх буолуохтаах диэнэ буолла. Онон сири кадастр учуотугар туруора охсорго, интернети күүһүрдүү үлэтин тустаах тэрилтэлэргэ сүктэрэргэ, олохтоох салалта, депутаттар үлэни күүскэ, сөптөөхтүк тэрийэллэригэр санаалар этилиннилэр.
Мин анаан-минээн социологическай наука доктора Ульяна Винокурованы кытта көрсөн кэпсэттим. Онуоха кини маннык быһаарыылары оҥордо:
Алтынньыга Москва куоракка бу сокуон барылын оҥорор дьону кытта атах тэпсэн олорон кэпсэтэн кэллим.
Онно көрдөххө, бу сокуон “суперсокуон” курдук, атын сокуоннары баттыыр. Ол олох куһаҕан. Дьиҥэр “отраслевой”, ол гынан баран конституция эрэ аннынан “олоруохтаах” үһү. Сорудах бэриллиитэ оннук. Ол аата бу сокуон киириитигэр болҕомто күүһүрүөхтээх.
Мин бу сокуону “приватизация земли” диэн тылынан быһаарыахпын баҕарабын. Маннык уопут Америкалар көмөлөрүнэн тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктанар Аллараа Новгородка ыытыллыбыта уонна куһаҕан түмүктээҕэ көстүбүтэ. Бэл, кинилэргэ кыаллыбатаҕа.
Саамай дьиксиннэрэрэ, бу сокуон барылын дьүүллэһии кэмигэр Сир кодексыгар уларыйыылар киирдилэр, ол эбэтэр 35-с ыстатыйатыгар “олохтоох аҕыйах ахсааннаах норуоттар бэйэлэрин төрүт сирдэригэр атыттартан ордук бырааптаахтар” диэн ыстатыйа сотулунна. Сокуон барылын бастакы редакциятыгар аҕыйах ахсааннаах норуоттар бырааптара учуоттана сылдьар, оттон билигин сокуон 4-с барылыгар ол суох. Онон бары тэҥнэһэн хааллыбыт.
Аны сир ханнык үлэҕэ бэриллиэхтээҕэ чуолкайдамматах. Ол аата сир баайдаах сири эмиэ ылыахха сөп буолар. Сайабылыанньа биэрии механизма эмиэ өйдөммөт. Интернет нөҥүө диэн. Манна эмиэ уустуктар үөскүүллэр.
Онон сокуон билигин барыл эрэ быһыытынан ырытыллар кэмигэр, бэйэбит өттүбүтүттэн сокуон биһиэхэ дьайбат усулуобуйатын тэрийэр сыалтан олус күүстээх үлэ барыан, кимиилээх дьаһаллар, быһаарыылар ылыллыахтарын наада. Ол эбэтэр 2016 сыл от ыйын 1 күнүгэр Росреестр каартатыгар Саха сирин территорията барыта кыһыл өҥүнэн ойууланарын ситиһиэхтээхпит.
Холобур, биһиги сирбит – ирбэт тоҥ. Дьэ, маннык сиргэ ханнык үлэ көрүҥэ сөп түбэһэрин сокуоҥҥа чуолкайдык суруйохха сөп. Мас кэрдиллиэ суохтаах, сири хостооһун бобуллар, мэччирэҥ, оттооһун, бултааһын эрэ көрүҥнэрэ киирэллэр диэн туруорсуохха наада. Бу наука төрүттэригэр олоҕуран хайа баҕарар дакаастанар. Интернет мөлтөҕүн эмиэ быһаарыы быһыытынан киллэриэххэ.
“Биһиги бу сокуону ылыммаппыт, биһиэхэ барсыбат” диэн этэр сыыһа. Ити дьон-норуот интэриэһин таҥнарааһын, таах халтайга бириэмэни сүтэрии эрэ. Сокуону сокуон курдук оҥорууттан аккаастаныы -- дьон сирдэрин докумуоннатыыларыгар көмөлөһүүттэн аккаастаныыга тэҥнээх. Өссө эбиитин федеральнай былаас дьаһалтатын утарсыы курдук көстөр. “Биһиги киһи-аймаҕы, сири харыстыыбыт” диэн буолуохтаах.
Ол иһин сокуон киириэн иннинэ тугу гынабыт?
• Сири докумуоннатыы. Онуоха бырабыыталыстыба саппаас фондатыттан үп көрөн, кадастровай инженердэри атахтарыгар туруоран үлэлэтиэххэ наада.
• Муниципалитеттар 2035 сылга диэри сайдыыларыгар былаан оҥостон, урутаан сайдар сирдэри быһааран, общиналар, ураты харыстанар ытык сирдэри, оҥорон таһаарар сирдэри, ойууру барытын холбоон нэһилиэк урутаан сайдар сирдэрэ диэн статуһу бириэххэ. Сири барытын сабардыахха наада.
• Атын субъектары кытта бииргэ үлэлиэххэ. 9 субъект баар эбит буоллаҕына, Саха сирэ эрэ утарсар диэн билигин үөһээ былааска өйдөбүл баар.
Дьоҥҥо туһаайан этиэм этэ – сиргитин былдьаһан кумахтаһан барымаҥ диэн. Сир – табаар буолбатах. Ол иһин сөптөөх быраап сыһыаннаһыылара ирдэнэр.
Саха сирин үрдүнэн 409 олохтоох салайыныы баар, ол иһигэр 361 нэһилиэк. Кинилэр бу сокуоҥҥа саамай күүстээх харданы биэриэхтээхтэр.
Полина НИКОЛАЕВА