18+
Биһиги улууспутугар киинэ тэриллибитэ 100 сылын туолбутунан сибээстээн «Ветеран кино Якутии» Знаагынан, 15-тэн элбэх сыл киномеханигынан үлэлээбит 12 киһи наҕараадаламмыт. Кинилэртэн биирдэстэрэ Галактионов Петр Михайлович буолар. Кини туһунан кылгастык билиһиннэрэбит.
Петр Михайлович 1935 сыллаахха бэс ыйын 25 күнүгэр Булуҥ улууһун Түмэти нэһилиэгэр, элбэх оҕолоох табаһыт дьиэ кэргэнигэр 9-с оҕонон күн сирин көрбүтэ. Оҕолор кыра саастарыттан кыргыттардыын-уолаттардыын араас үлэҕэ хатыллан улааппыттар. Бүөтүр эмиэ үлэ арааһын баһылаабыт киһи: от-мас үлэтэ, таба ыстаадатыгар бостуук, булт, балык, оробуочай о.д.а.
Саамай улахан убайа – Афанасий – кадровай булчут, чулуу балыксыт, бултааһыҥҥа үрдүк көрдөрүүлэрин иһин «Үлэ Кыһыл Знамята» уордьанынан уонна Верховнай Главнокомандующай И.В. Сталинтан именной автомат-саанан наҕараадаламмыт. Ортоку убайа – Николай – өр сылларга Ыстаннаах Хочо сельпотугар бэрэссэдээтэллээбит, оттон Семен диэн убайа Партия комитетыгар салайааччынан үлэлээбит.
Аҕа дойду Улуу сэриитин сылларыгар, хас саас аайы Галактионовтар дьиэ кэргэттэрэ бары, Түмэтиттэн Лена өрүс Тиит Арыытыгар фроҥҥа көмөлөһөргө көһөн, балыктыы кэлэллэрэ. Сарсыарда эрдэттэн түүн хойукка диэри, аччык кэриэтэ сылдьан, ардаҕы-тыалы аахсыбакка үлэлииллэрэ.
1941-1942 сыллардаахха Тиит Арыыга бастакы финнэри, литовецтары аҕалтаан балааккаларга олохтообуттар, кинилэр таҥастара-саптара суох кэриэтэ, астара да олус кырыымчыга, олохтоох эбэҥкилэргэ туох хайдах кыалларынан көмөлөһөллөрүн иһин наһаа махтаналлара. Оччотооҕуга Америкаттан самолеттар кэлэн нэһилиэнньэни олус үчүгэй хаачыстыбалаах бородууктанан хааччыйаллар эбит. Сэрии бүтээтин оннооҕор Япония билиэннэйдэрин аҕалтыы сылдьыбыттар.
Бүөтүр сүүрбэччэлээҕэр Түмэтигэ эдэркээн Нам уола киномеханигынан кэлбит. Кини үлэлиирин сэргээн, ымсыыра батыһа сылдьар уолу бэлиэтии көрөн, бэйэтигэр көмөлөһөөччу буоларыгар көрдөспүтүгэр, ону эрэ баҕара сылдьар уол улгумнук сөбүлэспит. Ол курдук Бүөтүр моториһынан сылдьан ымпыгар-чымпыгар тиийэ аппарат ис үлэтин баһылаан икки сыл иһигэр бэйэтэ киһи көмөтө суох киинэни холкутук көрдөрөр буолбут. Онтон 1975 сыллаахха Дьокуускайга баран киномеханиктар куурустарыгар үөрэнэн квалификациятын 1-кы категорияҕа үрдэтэн төрөөбүт Түмэтитигэр үлэтин салҕыыр. Петр Михайлович кэпсиир:
– Оччотооҕуга дьоннор киинэҕэ наһаа сылдьаллара, биир күн үстэ-түөртэ көрдөрөрбүт. Билиэт атыылыыр каассаҕа уочарат бөҕө буолара. Киномеханиктар ыйдааҕы былааны лаппа аһара толорорбут. Үчүгэй киинэлэргэ билиэти сайаапка быһыытынан тэрилтэлэргэ атыылаан бүтэрэллэрэ. Эдэр эрдэххэ, Түмэтигэ үлэлиир кэмнэрбэр, «Кыһыл Чуум» диэн ааттанан балыксыттарга, таба ыстаадаларыгар, отчуттарга айанныырбыт. Биһиги кэлиибит кинилэргэ бырааһынньык кэриэтэ буолара: араас сонуннары, почтаны, кинигэлэри, уоту-күөһү, аһы-үөлү кытта үөрүүнү аҕаларбыт, онон биһиги сырыыбыт улахан суолталаах этэ. Ол курдук кыһыҥҥы тымныыны, буурҕаны, сайыҥҥы куйааһы, кумаары аахсыбакка айанныырбыт, кыра кыамталаах мотуорканан айаннаан Өлөөн үрэҕин, Өлүөнэ өрүһү элбэхтик сыыйан бааҥкалаах киинэлэри тиэйэн көрдөрөн, үгүс киһи биһирэбилин ыларбыт. Оччолорго массыына суоҕа, кыһынын суолбутун тыал тибэн кээһэн эрэйдэнэрбит, көлөбүт диэн ыт уонна таба буолара, онон киномеханик киһи барытыгар дьоҕурдаах, тулуурдаах, барытын сатыыр, булугас өйдөөх буолуохтааҕа: көлөнү хайдах көлүйэри, салайары, аһатары, сынньатары билиэхтээҕэ. Биһиги үлэбит түмүгэ, наҕараадата – тиийбит сирдэрбитигэр дьон кэтэспит, үөрбүт көрүҥнэрэ, кинилэр махталлара буолара, төһө да элбэх сыл ааспытын иһин ол ааспыт кэмнэрбин күндүтүк саныыбын…
70-с сыллар бүтүүлэригэр Галактионовтар дьиэ кэргэттэрэ Дьокуускайга көспүттэрэ. Петр Михайлович бастаан үлэлээбит сиринэн «Центральнай» кинотеатрга оҕолор сеанстарыгар киинэ көрдөрүүтэ этэ, онтон «Лена», «Мир», «Авиатор», «Электрон» кинотеатрдарга ситиһиилээхтик үлэлиир. Кэлин ГРЭС-кэ баар куораттааҕы Культура дьиэтигэр үлэлии сылдьан инбэлииккэ тахсан уурайбыт.
Киинэ эйгэтигэр үлэтинэн 30-ча сыл ыстаастаах, 80-тан тахсыбыт Киинэ ветерана П.М. Галактионов үлэтэ сыаналаммытын бэрт элбэх грамоталара, Социальнай Үлэ кыайыылааҕын туһунан, Саха АССР Министерствотыттан наҕараадалара, оройуон салалтатын махтал илиистэрэ кэрэһэлииллэр.
Киномеханиктар үлэлэрэ олус эппиэтинэстээҕэ, кинилэр мэлдьи дьон хараҕын далыгар сылдьаллара, сынньалаҥы билбэттэрэ, өрөбүллэргэ, бырааһынньыктарга үлэлэрэ икки бүк эбиллэрэ. Киномеханик идэтин ис дууһатыттан таптыыр, үлэтигэр дьиҥ бэриниилээх эрэ киһи кыайар үлэтэ диэтэххэ сыыһа буолуо суоҕа.
Матырыйаалы бэлэмнээтэ
улуустааҕы библиотека ВО сүрүн библиотекара,
общ. корресп. Вуталина Стручкова