18+
Ханна да тиий, баар буолаллар оло±у кытта тэбис-тэІІэ хардыылыыр: кыайыытын уруйдуур, хомолтотун тэІІэ µллэстэр айар куттаах дьон. Чуолаан кинилэр патриоттуу тыыннарыгар олорсон туох-ханнык буолбутун билэр курдукпут, ардыгар. Кинилэр ханна да тиийдэллэр бэйэлэрин баай билиилэриттэн µллэстэ, олохтон булбут уопуттарыттан кэпсии-ипсии сылдьаллар.
1941 сыллаахха са±аламмыт, дойдуну атыйахтаах уу курдук ытыйбыт, хас биирдии дьиэ кэргэн аанын дэгиэ тыІыра±ынан тоІсуйталаабыт ыар сэрии кэмигэр БулуІ улууґа, атын хоту улуустары кытта тэІІэ, быыґааччы, ірµґµйээччи оруолун толорбута. Манна µлэ фрона тэриллэн, республика араас улуустарыттан эрэ буолбакка, финн, литовец, латыш курдук омуктар тиийэ кэлитэлээбиттэрэ. Бу политиканы ким эрэ сіптііх этэ диир, ким эрэ сыыґа этэ диир. Ону быґаарса барбакка, бµгµІІµ кµІІэ ол кэмнээ±и история чахчытын илдьэ сылдьар туоґулар биґиэхэ ордук кµндµлэр.
Тиксиитээ±и культурнай-спортивнай комплекс мунньахтыыр саалатыгар культура управлениетын кі±µлээґининэн бу манна сыґыаннаах бэрт сэргэх уонна дириІ ис хоґооннох биэчэр буолан ааста.
Ыалдьыттары кытта билиґиннэрэр буоллахха:
Владимир Васильевич Васильев – Саха Республикатын культуратын µтµілээх µлэґитэ, Саха Республикатын культуратын туйгуна, Ґіґээ Бµлµµ улууґун Нам, Бµлµµ улууґун Халбаакы нэґилиэктэрин Бочуоттаах олохтоо±о, самодеятельнай композитор, А±а дойду сэриитин тематыгар аналлаах «Сир-Ийэ баастара оспоттор» уонна «Ырыанан салама баайдарбын» ырыа хомуурунньуктарын автора, о±о сааґын туґунан «Алааґым дыргыл сытын ыймахтыы» диэн кинигэни суруйан биир саастаах µілээннээхтэригэр бэлэхтээбитэ. Владимир Васильевич ір сылларга хору тэрийиинэн дьарыктаммыта, ол курдук, кини тэрийбит Халбаакытаа±ы хора 1992 сыллаахха народнай ааты ылбыта. Николай Гаврилович Чернышевскай аатынан педагогическай колледжка саха салаатыгар студеннар хордарын тэрийэн µлэлэппитэ. Бµлµµ куоратын норуодунай хорун айымньылаахтык салайбыта. Билигин пенсия±а да олордор, ба±алаах саастаах дьоІІо хор тэрийэн, бириэмэни туґалаахтык атаараллар.
Марфа Спиридоновна Васильева – Саха Республикатын культуратын µтµілээх µлэґитэ, Саха Республикатын культуратын туйгуна, Саха Республикатын µірэ±ириитин туйгуна, Бµлµµ улууґун Халбаакы нэґилиэгин бочуоттаах олохтоо±о, Иван Федорович Захаров аатынан «Хомус дьиэтин» сэбиэдиссэйэ. Марфа Спиридоновна улууска бастакынан тірµт культура программатын оІорон оскуола±а µірэтэри ситиспитэ. Кэргэнин Владимир Васильевиґы кытта тірµт культураны дириІэтэн µірэтэр кылааґы арыйан, Халбаакы оскуолатыгар ситиґииээхтик µлэлээбиттэрэ. 2004 сыллаахха оскуола±а тірµт культураны µірэтэргэ аналлаах «Утум» учебник-хрестоматияны, о±олор кылаас таґынан аа±алларыгар аналлаах «Силигин ситэрдэххэ» диэн сиэр-туом туґунан кинигэ-пособиены, «Утум сал±анар суола» диэн тірµт культура учууталларыгар уонна культура µлэґиттэригэр аналлаах методическэй пособие суруйан таґааттарбыта. СР µтµілээх артыыската Мария Ивановна Варламова айар µлэтин, оло±ун туґунан «Айар талаан кистэлэІэ» диэн кинигэни, поэт Иван Гоголев-Кындылга аналлаах «Гоголев аа±ыыларын» уон сыллаах µлэ тµмµгµнэн «Мин кынаттаах атым кітір» диэн кинигэни кыттыгас хомуйан оІорсууга киирбитэ.
Дьэ, бу маннык дьон кэлбиттэрин тутан ылан, а±ыйах ыйытыкка эппиэттииллэригэр кірдістµм.
– Бачча ыраах дойдуга хайаан да туох эрэ сыаллаах-соруктаах буолан ааттаан кэллэххит?
– Оннук. Биґиги диэки Тиксиини «Буухта Тиксии» диибит. Ити биґиги улуустан манна сэрии кэмигэр µлэ фронугар кэлэ сылдьыбыт дьон сырдык кэриэстэригэр ааттаммыт. Билигин ол дьоммут барахсаттар о±олоро, сиэннэрэ, хос сиэннэрэ дьонноро хайдах, туох дойдуга олорон, µлэлээн ааспыттарын аІардас кумаа±ынан, хаартысканан эрэ билэллэр, билэбит. Ол иґин илэ харахпынан кіріірµ, эт кулгаахпынан истээри бу тиийэн кэллибит. Итиэннэ Владимир Васильевич манна сулууспатын ааспыта. Ґс сыл аэродром тутуутугар элбэх сыратын биэрбитэ. Онон киниэхэ ахтыл±аннаах дойдута буолар, – диэн Марфа Спиридоновна санаатын µллэстэр.
– Биґиги «Сµгµрµйэбит Ытык Ийэ±э» диэн анал программа оІостон, сэрии кэмигэр Ийэ сµдµ оруолун кірдірір сыаллаах улуустарынан сылдьабыт. Ордук эдэр ыччат маны ійдµін наада. Тіґілііх Ийэ кµІІэ кітµппµт кімµс чыычаахтарын сэрии кутаатыгар атааран баран, илии соттон хаалбытай?! Ол кэннэ кинилэр санаалыын самныбакка, барыта дойдубут туґугар диэн олох олорбуттара. Кинилэр улуу дьон буолаллар. Сэрии тиэмэтигэр µлэлэґэр буоламмыт, манна балыктааґыІІа µлэ тэриллибитэ 70 сылыгар аналлаах ійдібµнньµк-кірсµґµµлэри оІоро сылдьабыт, – диэн кэпсэтиигэ Владимир Васильевич кыттыґар.
– Хайдах сир-дойду эбитий?
– Олус интэриэґинэй, тыытыллыбатах айыл±алаах. Дьон санаата ыраас. АІардас бу Тиксии иґигэр эрэ киґи интэриэґиргиирэ элбэх. Бииртэн олус сі±ібµт – бу маннык біґµілэги тутууга тіґілііх кµµс-кµдэх, сыра-сылба барбыта буолуой?! Тіґілііх салайыы ыытыллыбыта буолуой?! Киґи санаатыгар баппат. АІардас бу аІаґан турар быра±ыллыбыт дьиэлэр тугу эрэ кэпсиир курдуктар. «Хоту дойдуга хорсуттар эрэ олороллор» диэни іссі биирдэ итэ±эйдим. Эґиги чахчы да тулуурдаах уонна дьулуурдаах дьон эбиккит. Биґиги эґигинэн киэн туттабыт.
Васильевтар дьиэ кэргэттэрэ чахчы да бэйэ-бэйэлэрин ситэрсэн биэрэн, кµн сиригэр тіріібµт аналларын толоро сылдьар дьон эбиттэр.
Кірсµґµµ-биэчэргэ іргі диэри Владимир Васильевич баяныгар до±уґуоллатан ыллыырын эмиэ да ірі кіті±µллэн, эмиэ да харах уулаах иґиттибит. Ыалдьыт дьон быґыытынан илии тутуурдаах, іттµк харалаах кэлбиттэр. Ол курдук, «Бµлµµ Халбаакытыттан – Буухта Тиксиигэ» диэн А±а дойду Улуу сэриитин сылларыгар µлэ фронугар балыктаа?ы??а µлэлээбит биир дойдулаахтарын туґунан ахтыылары суруйан а±албыттарын бэлэх ууннулар. Онтон редакция ол ахтыылары биир-биир сааґылаан, хаґыат сирэйигэр таґаарыа диэн эрэннэрэбит.
Владимир Васильевич, Марфа Спиридоновна улуус баґылыгар К.Н. ШахурдиІІа бол±омто ууран кэлэн ыалдьыттаабытыгар, культура управлениетын µлэґиттэригэр, культурнай-спортивнай комплекс салалтатыгар истиІ кірсµґµµнµ тэрийбиттэригэр бар±а махталларын тириэртилэр.
Полина НИКОЛАЕВА