18+
Герб
Рекламный баннер 980x90px unterhead
Архив
Рекламный баннер 300x200px left-1
Мы в соцсетях
Рекламный баннер 300x600px left-2
Рекламный баннер 300x60px right-1
Рекламный баннер 300x60px right-2

Хоту дойду хоґууттара бааллар эбээт Боро±оІІо

04:22 12.10.2013 16+
2668

 

Тыа сирэ барахсан салгынын ырааґа, дьонун са­наата эйэ±эґэ – туохха да тэІнэммэт баай буол­ла±а. Тіґінін ыраата±ын, кытыы сиргэ тиийэ±ин бэйэлэрин кыахтарынан-кµµстэринэн оло±у уґанан олорор дьон µгµс. Кинилэр айыл±алара биэрбитинэн µлэлээн, аґаан-таІнан кэскиллэрин уґансаллар.

 

Хоту дойду тыатын сирэ – табаґыт ыстаадата, балык­сыт учаастага. Дэриэбинэтигэр сири оІоруу, сµіґµнµ иитии, булт-алт дьарыга. ­Боро±оІІо бу салаа барыта тэІІэ ту­тул­лан сайдан кэллэ. Ону ааhан, оІорон таhаа­рар бородууксуйа дьиэ кэргэн экономикатын бі±іргітір. Экология іттµттэн кірµµгэ бородууксуйа ыраас хаа­чыстыбалаах буолан, киhи доруобуйатыгар туhата, иІэм­тиэтэ олус улахан суолталаах буолара дакаастанан турар.

Кылгас со±устук урукку кэмнэри ырытар буоллахха, 2007 сыл тµмµгµнэн улуус бары балыгынан дьарыктанар хаhаайыстыбалара  1106 тонна кімµс хатырыктаа±ы тут­тар­дылар, 2008 сыл 9 ыйын тµмµгµнэн, 517,46 тонна±а тэІ.

Таба иитиитигэр кірдірµµ тупсан эрэрин эмиэ бэ­лиэтиэххэ наада. Улуус µрдµнэн таба ахсаана муІутаан тµспµт сыла 2002 сыл диэн бэлиэтииллэр. Онно 9249 тібі±і диэри тµґэ сылдьыбыттаах. Ити биллэн турар дойду µрдµнэн ыґыллыы-то±уллуу содулуттан тах­сыбыта. Ити эрээри 2008 сыл 9 ыйын тµмµгµнэн, 17220 дьиэ табата баара биллэр. Ити бастакы µірµµлээх сонуннар этэ. Онтон 10984 тібі «Боро±он» ГУП-ка.

Онтон бу маннык ситиґиини µлэ±э бэриниилээх дьон оІорбуттара, оІороллор. 

Ол курдук, 2007 сыл тµмµгµнэн республика µрдµнэн ыытыллыбыт кµрэххэ Боро±он ГУП «Арктическай зона чу­луу тэрилтэтэ» диэн ааты уонна 150 тыh. солк. бириэмийэнэн на±араадаламмыта. Ону таhынан, тыа хаhаайстыбатын миниистрин бирикээhинэн директоры солбуйааччы, Саха Сирин тыатын хаhаайыстыбатын µтµілээх µлэhитэ Стручков Егор Дмитриевич Бµтµн Россия±а тыа хаhаайстыбатын быыстапкатыгар, Москва куоракка барар чиэстэммитэ. Маны сэргэ Стручков Алексей Христофорович «Саха Сирин тыатын хаhаайыс­тыбатын µтµілээх µлэhитэ» на±араада, Бурцев Николай Егорович, Старостин Николай Софронович «Саха Респуб­ликатын туйгуна» Бэлиэлэринэн, Бочуотунай грамотанан Никитин Христофор Гаврильевич, Марков Егор Кон­стантинович, Дьячковскай Михаил Иванович, Чирикова Анна Николаевна,  Бочаров Николай Нико­лаевич, Тро­фимов Владимир Степанович  на±араада­ламмыттара. Саха Сирин тыатын хаhаайыстыбатын бочуоттаах Бэлиэтинэн Попов Виктор Иннокентьевичи уонна Попова Антонина Егоровна бэлиэтэммиттэрэ.

 

Бµгµнтµгэнинэнтуґанан «Боро±онноо±у» МУПдириэктэрин µгэсдьарыккасанаатынэґиэхэтириэрдэбит.

 

Тірµтдьарыкнолуоктанбосхолонуохтаах

ЫраахБулуІулууґугарБоро±оннэґилиэгэдиэнбаарын µгµспµтбилэр. Бµгµн улахан эрэйинэн тиийэр дойдуІ. Кэлэ-бара айан ороскуота 50-тан тахса тыґ. солк. Аны Тиксииттэн біртілµіт икки іттµгэр толору дьон муґун­на±ына биирдэ кітір. Петр Николаевич Бурцев кэлиІІи саамай ыарахан 20-чэ сыл устата «Боро±он» ГУТу салайан кэллэ. Кини µлэтинэн-хамнаґынан, чахчы уордьан ылар, чиэскэ-бочуокка сылдьар кыахтаах, эдэр дьоІІо холобур буолар салайааччы. Петр Николаевиґы кытта кэпсэтэн баран, кини туґунан тыа хаґаайыстыбатын бэтэрээн­нэриттэн, сорох салайааччылартан тугу са­ныылларын ыйыттым.

Кинини норуотун туґугар кыґаллар, тиґэх кэриэтэ хаалбыт бастыІ патриот салайааччылартан биир­дэстэрэ дииллэр. Бурцев курдук салайааччылар ыраах нэґилиэктэрбит олохторун-дьаґахтарын кірін-истэн, хааччыйан, µлэ тэрийэн ту­тан олороллор. Атыыґыттар табаары, аґы хоту илдьэн хас эмэ бµк µрдэтэн атыы­лыыллар. Холобур, Боро­±оІ­Іо саахар 70-80 солк., куурусса сымыыта (биир ячейка) – 600 солк., хор­туоппуй – 80-150 солк., дьаа­былыка суордуттан 160-250 солк., бэкээринэ суох, килиэптэрин бэйэлэрэ астаналлар. Кэмэрсээннэргэ холоотоххо, Петр Николае­вич, чахчы, дьонум-сэргэм диэн сылдьар салайааччы. Хотугу улууска сэбиэскэй са±анаа±ы тиэхиньикэтин илдьэ хаалбыт. Бу массыы­наларынан нэґилиэгин уматыгын быйылга диэри таґа олорбут, ОДьКХ-лар быйыл эрэ массыына биэр­биттэр. Дьонум дьиэ тутун­нуннар, сµіґµ ииттиннэр диэн, айанын тілібµрµн тэрилтэтин суотугар уйунан, нэґилиэгэр Дьокуускай сыанатынан тутуу матыры­йаалын, уотурбаны, атын да таґа±аґы таґа олорор. Хар­чы баґылаабыт µйэтигэр ханна итинник кыґамньы баарын истибиккитий?! Бо­ро±оІІо саха дьоно былыр-былыргыттан сµіґµ иитэн олорбута. Саамай хотугу сµіґµ кірііччµлэр онно бааллар диир сыыґа буол­бата буолуо. Ырыынак бас­такы сылларыгар сµіґµгэ тібі ахсаанынан тілінір эрдэ±инэ, дьон µлэ±э интэ­риэстэнэн, нэґилиэк сµі­ґµтэ 250-±а тиийэ сылдьы­быт. Ол тілібµр тохтоон, сµіґµ эстиэ±ин Бурцев ійіін, билигин 13 ыал 60 ына±ы тутар. Боро±он дьоно іссі 250 сылгылаахтар. Нэґилиэк сµіґµ иитэригэр сибиэґэй аґы аґаан дьонум доруобай буоллуннар диэн кіміліґір. Датаассыйа ылбаталлар да, бэйэтин ба­±атынан ыаллартан 30 солк. µµт тутан бородууксуйа оІорор. Сµіґµттэн тэйии дьону µлэттэн тэйитэрин, эстэр суолга анньарын Петр Николаевич илэ хара±ынан кірі сылдьар. Ынах тібі­тµгэр туох да тіліммµт буолбутун кэннэ, уонча ыал «аны манна олорон эстэбит, ол кэриэтэ Тиксиигэ киирэн о±олорбутун µірэтиэхпит» диэн «дьол кірдµµ» бар­быттар. Тиксиигэ киирэн ким да дьолломмотох, µк­сµлэрэ ускул-тэскил олох­томмуттар, арыгыґыт, киґи иилэн ылбат дьоно буола огдолуйбуттар. П.Н. Бурцев хоту улуустары уонна тірµт дьарыктары ійііґµн дьону µлэ±э тіннірµµ диэн санаа­лаах. Судаарыстыба нолуо­гун, экэниэмикэтин сокуона субтропик килиимэттээх Краснодар кыраайыгар да, дойду харчытын µксµн обо­рон ыла олорор Москуба±а, тулатыгар тыґыынчанан биэ­рэстэ ким да суох, тугу да тµргэнник атыылаан харчы киллэриммэт, быыкаа эр­гиир­дээх кыракый хотугу нэґилиэккэ да биир тэІ. Оло­рор усулуобуйа аах­сыллыбат. Ол сыыґатын туґунан элбэхтик этиллэр да, сы±арыйыы суох. Со­куон ити сыыґата хотуларга улахан охсуулаах. Быйыл нолуок уорганнара «Бо­ро±он» ГУТ-ка бэрэбиэркэ ыыппыттар. Отчуоттара сыы­ґалаах диэн, ситэ ті­ліммітіх нолуогу ыстараа­бын кытта 6 міл. солк. тахсаны тілііІ диэбиттэр. Биллэн турар, бэрэбиэркэ тµ­мµгµн кытта сібµлэс­пэ­тэхтэр, билигин суукка кыр­дьыктарын таґаарынан кірµіхтэрэ. Нолуок уорган­нара тілітір суумалара сылга баара-суо±а 25-27 міл. солк. харчы киирэн ааґар тэрил­тэтигэр – эстэр бириигэбэр да буолуон сіп. Хантан ылан хамнас тілµµр, эгэ нолуок тілµі дуо. «Бо­ро±он» ГУТ нолуогун а±ы­йатар тыа хаґаайыстыбатын нолуогар кыайан хапсы­батах. Онно кіґіргі тыа хаґаайысты­батын бородуук­суйата 70 бырыґыанын ылыахтаах. А±ыйах сыл­лаа±ыта табаны иитиигэ пле­менной хаґаа­йыстыба буол­бут. Табатын элбэтэн 7 тыґ. тиэрдибит. Ити кэмІэ тугу да оІорон атыылаабатах. Онон сорох нолуогун эбии тілітµµ чахчы міккµірдээх. Быйыл іссі иккис улахан кыґал±а±а тµбэспит. Јліін ДьэлиІдэ­тигэр 500 пле­мен­ной таба атыылаабыт. Ол тілібµрµн 9 міл солк. «Рос­агролизинтан» ылыахтаах эбит. Хомойуох иґин, «рос­агролизиннар» «Боро±он» ГУТ туґунан куґа±ан ин­фор­мациялаахпыт диэн аккааастаан кэбиспит­тэр. Ол туох информациятын, ким­тэн, хантан киирбитин ким да билбэт. Онноо±ор нолуок иниспиэксийэтэ бу тэрилтэ урут туох да кэґиитэ суох µлэ­лээбитэ диэн ыйар. ТХМ бу дьонун кімµскэс­тэ±инэ табыллар. П.Н. Бур­цев туґунан дьонтон ыйы­талаґа сылдьан биир дьикти ураты санааны иґиттим. Сорохтор нолуогунан, хам­нас тіліммітµнэн хатыґан, Саха сиригэр бастыІ пат­риот салайааччылары туо­ратыы актыыбынайдык бара турар дииллэр. Ити эдэр кілµінэ салайааччылары иитиигэ охсуулаах буолан тахсыан сіп. Дьон туґа диэн кыґал­лар салайааччы наар дьадаІы, уордьан-бочуот суох, тиґэ±эр ыт-кус курдук µµрµллэр. Итини кірі сылдьан хайа эдэр салайааччы нэґилиэги ірі тарда тахсыай, тірµт дьа­рыктары тилиннэрэ са­тыай?!

Туруорсар тµмµк сана

Сиргэ µлэлиир, тыа хаґаа­йыстыбатынан дьарыктанар дьон тыа сирин тирэ±э буолаллар. Јріспµµбµлµкэ салал­тата, уопсастыбаннаґа, Ил Тµмэн дьокутааттара Са­ха сирин уустук усу­луо­буйатыгар то±о-хата тірµт дьарыктары сайын­нарыыга µлэлиир тэрил­тэлэри, ха­ґаайысты­балары нолуоктан босхо­лотор гына кµµскэ ту­руорсуохтарын наада. Нолуок уорганнара кини­лэри ійдіін µлэлииллэ­рэ эмиэ наада этэ. Тыа си­рин тэрилтэлэрин «подоходнай нолуок» сыыґа тілімміт диэн, ыстарааптыылларын охсуута элбэх салайааччы ууратыллар бµтµн социаль­най кыґал±а±а кубулуйбут. 380 сыл устата тірµт дьа­рыкка µлэлиир дьон Саха сирин курдук киэІ сири судаарыстыба хаґаайыс­тыбаннай эргииригэр кил­лэрэн, тутан олорбуттара. 380 сыл бу сир баайын туора судаарыстыбаларга тыыт­тар­бакка, былдьаґар гына дьиэк биэрбэккэ харабыл­лаан олорбуттара. Ол µтµі­бµт ха­йаан да аахсыл­лыах­таах. Тірµт дьарык судаа­рыстыба геобэлитиичэскэй суолталаах боппуруостарын быґаарыыга тирэх буолар, онон ійінµіх­тээх, сайдар кэскиллээх буолуохтаах.

 

10.07.2012 naslegy@gmail.com

Бэлэмнээтэ Харысхан ПОПОВ