18+
Арктика сылыгар анаан муора кытылынааҕы уонна хоту улуустар хаһыаттарын редактордара илин эҥэргэ уопут атастаһа, киин оройуоннар үлэлэрин хаамыытын билсэ бара сырыттыбыт. Бу кэмҥэ “Таатта” хаһыат үбүлүөйэ буолан, аныгы кэмҥэ оройуон хаһыата хайдах буолуохтааҕый, бүгүҥҥү ааҕааччыны туох интэриэһиргэтэрий, хаһыат тирааһын хайдах гынан улаатыннарабыт диэн хаһыаччыттары барыбытын интэриэһиргэтэр ыйытыктар тула киэҥ кэпсэтии ыытылынна.
Хаһыат суолтата
Кистэл буолбатах, аан бастаан интернет-сибээс тарҕанарын саҕана, “Кумааҕы хаһыаттар суох буолуохтара, дьон аны интернет хаһыаттары ааҕар буолуо”, – диэн быһа баттаан этии баара. Ити эрээри, олох көрдөрөрүнэн, “Саха киһитэ илиитинэн тутан-хабан көрдөҕүнэ, муннутунан сытын ыллаҕына эрэ астынар” диэн мээнэҕэ этиллибэтэҕэ, ырылхайдык көһүннэ. Бу ордук оройуон хаһыаттарыгар сыһыаннаах. Ааҕааччы син биир доҕор оҥостубут хаһыатыгар суруттарар, итэҕэйэр уонна бииргэ үлэлэһэр.
Бэчээт Департеменын салайааччыта Ф.П. Пестряков биһиги улууспутугар оробуочай сырыытын кэмигэр бу боппуруостары улуус баһылыгын К.Н. Шахурдины кытта көрсүһүүтүгэр эмиэ көтөхпүтэ. Бииргэ үлэлээһиҥҥэ Сөбүлэҥ сурук чэрчитинэн олохтоох тэриллиилэр дьаһалталара хаһыакка сурутууну нэһилиэнньэ ортотугар ыытыыга болҕомтолорун ууруохтаахтар. Ити нэһилиэнньэ буола турар сонуннарынан кэмигэр уонна кырдьыктаахтык хааччыллалларыгар туһуланар. Кистэл буолбатах, сорох салайааччылар бэйэлэрэ даҕаны оройуоннарын хаһыатыгар суруттарбат түгэннэрэ баар.
Билигин хоту улуустарга улуус салалтата эбэтэр нэһилиэк дьаһалтата, “Почта России” тэрилтэ уонна хаһыат редакцията үс өрүттээх дуогабарга олоҕуран, тыа сирдэригэр миэстэтигэр хаһыаты бэчээттээн таһаарар буоллулар. Ити саҕалааһын биһиги улууспутугар эмиэ ситэриллиэн сөптөөх. Күһүүртэн саҕалыахха сөп этэ. Маныаха дьыалабыай кэпсэтии баһылык А.Н. Винокурованы кытта ыытылынна. Билигин быһаарыыны күүтэбит. Оччотугар күһүүрдэр күнүттэн күнүгэр сибиэһэй сонуннаах оройуоннарын хаһыатын миэстэтигэр ылыахтар этэ.
Алампа
“Төрөөбүт дойду” хоһооно
хоту дойду дьылҕатыгар
анаммыта
Саха литературатын, искусствотын төрүттээбит талба талааннаахтар, норуоппут инники кэскилин, көҥүлүн иһин турууласпыт саха саарыннарын төрөөбүт төрүт түөлбэлэригэр, Ытык Таатта сиригэр А.И. Софронову-Алапаны үрдүктүк сыаналыыллар, ахталлар.
Алампа – саха литературатын төрүттээччилэриттэн биирдэстэрэ, нарын тыллаах лирик-поэт, талааннаах прозаик, саха драматургиятын аҕата, саха театрын тэрийээччи, бөдөҥ общественнай деятель, маҥнайгы советскай-партийнай “Манчаары” хаһыат эрэдээктэрэ, “Саха аймах” уопсастыба салайааччыта, “Саха омук” култуурунай-сырдатар уопсастыба бэрэссэдээтэлэ, республикаҕа киинэ салаатын бастакы сэбиэдиссэйэ, “Чолбон” бастакы сахалыы литература, искусство сурунаалын тэрийээччитэ уонна эрэдээктэрэ А.И. Софронов-Алампа көмүс уҥуоҕар бара сырыттыбыт.
Мин бу командировкам биир ураты сыалынан – Алампа уонна Күһүүр биирдээхтэрин билиһиннэрии уонна билсии этэ. Онон Тааттаҕа тиийэн Булуҥ аатын ааттаабыппар, Алампа “Төрөөбүт дойду” хоһоонун хоту дойду олохтоохторун дьылҕаларыгар анаан 1912 сыллаахха муустаах муора кытылыгар суруйбутун кэпсээбиппэр, баһылыктара М.М. Соров: “Мин ити чахчыны саҥа иһиттим. Хайаан да Константин Николаевич Шахурдины кытта духуобунаска, ону сэргэ материальнай да өттүгэр (эт балык атастаһыытын курдукка тиийэ) сибээһи олохтуурга кэпсэтиэхпит диэтэ”.
Алампа интеллигенция, “Саха омук” уопсастыба чилиэнин быһыытынан 1923 сыллаахха Булуҥ улууһугар үлэлии кэлбитэ. Бу туһунан Н.Н. Тобуруокап уонна В.Г. Семенова «Алампа» диэн кинигэлэригэр маннык суруллар: «Алампа бэйэтин күннүгэр (дневник) 1923 с. ыам ыйын 30 күнүгэр маннык бэлиэтээһини оҥорбут: «…Вот напр.(имер), я вчера мечтал о свободе, а сегодня, должен ехать в Булун…». Ити сыл балаҕан ыйын 1924 с. кыһыныгар диэри кэмҥэ А.Софронов Булуҥнааҕы атыы-эргиэн факториятын сэбиэдиссэйинэн анаммыта. … Бу сылдьан «Саха омук» культурнай-сырдатар уопсастыба Булуҥнааҕы салаатын тэрийэн… … үлэлэппитэ». Онон Алампа Булуҥ улууһун сайдыытыгар бэйэтин олоҕун 12 сылын анаабыта. Киниэхэ махтал бэлиэтин Күһүүргэ мэҥэ таас туруоруллубута билиҥҥи эдэр ыччакка холобур, кэрэхсэнэр кэпсээн буолар.
Ытыктыыр Киһилэрин туһунан эдэр таатталар бу курдук ахтан-санаан аастылар: “Алампа 16 саастааҕар Ытык-Күөлгэ үөрэммит церковно-приходской оскуолата билигин кини аатын сүгэр 113 саастаах, дириҥ, баай историялаах Ытык-Күөл 1№-дээх үөрэҕин кыһата буолан, айымньылаахтык үлэлиир-хамсыыр. Оскуолабытыгар Улуу Алампа аатын, өлбөт-сүппэт айымньыларын кэнчээри ыччат өйүгэр, сүрэҕэр иҥэрэр, төрөөбүт тыл алыптаах тыынын тиэрдэр сыаллаах “Алампа түөлбэтэ” бырайыагы үлэлэтэбит. Хас да төгүл улууска, региоҥҥа “Алампа уонна билиҥҥи кэм” НПК-ы, “Алампа түһүлгэтэ” өрөспүүбүлүкэтээҕи оҕо ыһыаҕын, быйыл “Алампа уонна Ойуунускай” өрөспүүбүлүкэтээҕи НПК-ын үрдүк таһымҥа ыыттыбыт. Оскуолабыт иннигэр 2012с Алампа пааматынньыга турарын ситистибит, инникитин сквер буоларыгар үлэ ыытыллар”.
“Төрөөбүт дойду” хоһоонун оскуола оҕолоро олус долгутуулаахтык ааҕан иһитиннэрдилэр... мин харахпар Булуҥум көстөн кэллэ...
Полина НИКОЛАЕВА